Skoro w 1920 r. części Orawy i Spisza znalazły trwałe miejsce w granicach II Rzeczypospolitej, w różnych rejonach kraju pojawiło się nazewnictwo przestrzeni publicznych nawiązujące do tych regionów. Pierwsze takie adresy urządzono w Poznaniu i Krakowie. Ich śladem poszły kolejne miejscowości.

Ciekawe i warte odnotowania byłyby już odwołania motywowane wyłącznie geograficznie. Jednak w części tych przypadków wskazać można dalej idące związki ziemi orawskiej z miejscowościami, w których przespacerować się można np. ulicą Orawską. Bywa, że są to nawet tradycje wsparcia dla ruchu niepodległościowego na południowych Kresach.

 

POZNAŃ

W opracowaniu Nazwy ulic w Poznaniu z 1926 r. Zygmunt Zaleski podał, że plac zlokalizowany między ulicami: Kujawską, Podolską, Wołyńską i aleją Małopolską, „od 29 marca 1921 r. zwie się placem Orawskim, przypomina na równi z placem Spiskim terytorium Spiżu i Orawy, o które Polska z Czechosłowacją prowadziła dłuższą walkę dyplomatyczną”. Autor tomu 2 należącego do serii Biblioteki „Kroniki Miasta Poznania” informował również, że przestrzeń ta wytyczona została już w 1909 r., a od 1910 nosiła nazwę placu Turyngskiego (Thuringerplatz). Do tych samych dat odnosi się nazwa placu Spiskiego (wcześniej Huggenberga) – „przypominając na równi z placem Orawskim, Spiż i Orawę utracone przez Polskę na rzecz Czechosłowacji”.

W stolicy wielkopolskiej dzielnicy istniała pewna świadomość łączności z rodakami spod węgierskiego panowania. Świadczyć o tym może, że o ich położeniu już w 1901 r. informowano na łamach „Dziennika  Poznańskiego”. Jednak szczególne relacje zostały nawiązane w okresie walk o granice II RP. Po zajęciu przez wojska czeskie całego obszaru Orawy i Spisza w styczniu 1919 r., przedstawiciele tych ziem ratunku szukali m.in. u szefa Komisji Międzysojuszniczej ds. polskich Josepha Noulensa, przebywającego wówczas w Poznaniu. To tam ks. Ferdynand Machay otrzymał propozycję wyjazdu z delegacją na konferencję pokojową do Paryża. Natomiast już w pierwszych dniach pobytu w stolicy Francji mógł donosić m.in., że:

„Dziś się spodziewamy pierwszych artykułów o nas. Niektóre dzienniki nawet fotografii zażądały. Zasługa to – prawie wyłączna – Biura Prasowego przy Kom.[itecie] Nar.[odowym Polskim], zwłaszcza Poznańczyków. Ci ludzie bardzo serdecznie się nami zajęli. Ciekawe, że największym naszym opiekunem to znowu lekarz: dr [Celestyn] Rydlewski z Poznania”.

Potwierdzeniem powyższego przekonania było zorganizowanie w Poznaniu wieców spisko-orawskich w kwietniu i wrześniu 1919 r. W maju 1920 stolicę wielkopolski odwiedzała wycieczka przedstawicieli górskich regionów, przyjmowanych w uroczystej i przyjaznej atmosferze.

Poznańsko-orawskie związki były rozwijane w całym okresie międzywojennym. Rekonstruując ich objawy wspomnieć można o artykule Orawa ziemia biednych i zapomnianych, opublikowanym w „Kurierze Poznańskim” w 1928 r.

Na przełomie lat 20. i 30. środowisko gimnazjum im. św. Jana Kantego w Poznaniu (obecnie III LO) wzniosło w wielklipnickiej Przywarówce na Orawie schronisko dla młodzieży. Inicjatywa podjęta przez rodziców należała do Jarosława Wita Opatrnego, dyrektora szkoły w latach 1921-1931. Po wojnie okazały budynek ponownie należał do jego poznańskich twórców między 1963, a 1981 r.

Ponadto związani z Poznaniem wybitni muzycy przysłużyli się promocji orawskich melodii ludowych. W lutym 1938 roku w Auli Uniwersytetu Poznańskiego chór męski „Echo” po raz pierwszy wykonał Suitę Orawską, skomponowaną przez Tadeusza Kasserna. Druga prezentacja tego utworu przyniosła Poznaniakom zwycięstwo podczas ogólnopolskich zmagań śpiewaczych w Gdańsku, w czerwcu 1938 r., skąd za pośrednictwem radia na Oksywiu laureaci przedstawili swój utwór przed szerokim audytorium. Stał się on na tyle popularny, że jego dwukrotne wydanie jeszcze przed wojną ukazało się nakładem Wielkopolskiego Związku Śpiewaczego w Poznaniu.

 

KRAKÓW

W Krakowie ulica Spiska funkcjonowała już od 1912 r. Taką nazwę otrzymała dawna ulica Tadeusza Kościuszki (od 1910) na Ludwinowie, stanowiącym wcześniej oddzielną gminę. Gdy w 1926 r. w sąsiedztwie powstała nowa ulica, w logicznej konsekwencji ochrzczono ją Orawską. Trudno oprzeć się wrażeniu, że zbieg tych ulic, byłby niezłym miejscem na tablicę/tabliczkę z upamiętnieniem wkładu krakowskiej inteligencji w odzyskanie dla Polski skrawków Orawy i Spisza.

Są jednak w Krakowie jeszcze inne przedwojenne adresy związane z historią południowych Kresów. W 1933 r. o uczczenie nazwami ulic działaczy niepodległościowych, Wojciecha Halczyna ze Spisza i Piotra Borowego z Orawy wystarał się Ks. Ferdynand Machay. Halczyn (1863-1932) został patronem dawnej drogi wojskowej, wytyczonej na Łobzowie około 1865 r. Borowemu przyszło udzielić imienia nowo wytyczonej ulicy na Zwierzyńcu, którą w 1977 r. wydłużono o dotychczasową ul. Złotą.

Po latach również nazwisko samego ks. Machaya trafiło na tabliczki adresowe. Już w III Rzeczypospolitej przy okazji dekomunizacji upamiętniony został działacz niepodległościowy z Orawy i zasłużony dla Krakowa kapłan, któremu w dzielnicy Bronowice przypadła ulica, w czasach PRL-u nosząca imię Róży Luksemburg (lata 80.), wydzielona z wcześniejszej ul. Feliksa Dzierżyńskiego (lata 60-80.).

 

NOWY SĄCZ

Stolica Sądecczyzny ulicę Orawską i Spiską miała już co najmniej od początku lat 30. Wykazano je na planie miasta z 1930 r. w jego południowo-zachodniej części.

W momencie zakończenia I wojny światowej Nowy Sącz stał się jednym z głównych ośrodków pracy niepodległościowej względem ziem podtatrzańskich. Już z początkiem listopada 1918 r. w stolicy Sądecczyzny powołany został Komitet Spiski. 5 grudnia 1918 r. polska Rada Narodowa w Starej Lubowli wysłała do Nowego Sącza swoich przedstawicieli, Juliana Bojarskiego i Józefa Kuczkowskiego, którzy przed miejscowym komisarzem Polskiej Komisji Likwidacyjnej Franciszkiem Piątkowskim, jego radą przyboczną i członkami miejscowego Komitetu Spiskiego, złożyli oświadczenie z żądaniem przyłączenia do Polski. W styczniu 1919 r. Sądeczanie protestowali przeciw zajęciu przez wojska czeskie polskich obszarów etnograficznych Spisza, Orawy i okolic Czacy. Rząd polski wzywano do przeciwdziałania tej sytuacji. Podobny wydźwięk miały wiece z lutego oraz czerwca tego samego roku.

 

BYDGOSZCZ

W 1931 r. ulica Orawska zastąpiła ulicę Pagórek w bydgoskiej dzielnicy Miedzyń. Podczas II wojny światowej, gdy miasto znalazło się w obszarze włączonym do III Rzeszy, ulica nosiła nazwę Zipserstraße.

 

LWÓW

W latach 30. ul. Orawska (obecnie Sumska) powstała w południowej części Lwowa. Na mapach z 1932 i 1939 r. dostrzec ją można w rozbudowującym się obszarze, w pomiędzy Zofiówką, Persenkówką i Kozielnikami. Położona między Czieszyńską (obecnie Tarnopolską) i Kamieniecką (spis z 1939 r. mówi o Podolskiej, obecnie również Kamieniecką), sąsiadowała z Węgierską (obecnie w ukraińskim brzmieniu Uhorską).

 

SZCZECIN

Po II wojnie światowej ul. Orawska pojawiła się na nowych tzw. Ziemiach Odzyskanych, jak wzorem rewindykacji z 1938 r. (obejmujących m.in. Orawę) nazywano przyznane powojennej Polsce obszary należące poprzednio do Niemiec. Odnotowano ją już w Spisie nazw, ulic, placów, wysp, rzek i kanałów miasta portowego Szczecina z 1945 r.

 

CZĘSTOCHOWA

Raz do roku prawdziwie orawskiego charakteru nabiera trakt prowadzący na błonia klasztornego wzgórza, gdzie zmierzają piesi pielgrzymi spod Babiej Góry. Wówczas orawskim folklorem zapełnia się al. Henryka Sienkiewicza. Jednak nie z tego powodu w tym wyliczeniu pojawia się duchowa stolica Polski.

Wobec braku dokumentacji dotyczącej wprowadzenia niektórych nazw ulic, funkcjonujących pod Jasną Górą jako tzw. nazwy zwyczajowe, w 2019 r. Rada Miasta Częstochowy podjęła uchwałę porządkującą ten stan poprzez oficjalne nadanie m.in. ul. Orawskiej w dzielnicy Lisiniec. Dodatkowo odnotować można, że omawiany trakt drożny widoczny był już na planie miasta z 1940 r., bez podania nazwy.

 

BIELSKO-BIAŁA

Uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej z 23 listopada 1989 r. ul. Orawska zastąpiła dotychczasową nazwę ulicy Krakowskiej. Było to związane z procesem dekomunizacji przestrzeni publicznej o tyle, że Krakowską postanowiono nazwać część dotychczasowej ulicy Feliksa Dzierżyńskiego. Ulica zlokalizowana jest w ustronnej części Lipnika, dawnej dzielnicy Białej Krakowskiej.

 

INNE MIASTA…

Ulica Orawska od 2016 r. funkcjonuje w Żorach w dzielnicy Kleszczów. Podobny adres jest miejscem powstawania nowych inwestycji na wrocławskim Ołtaszynie. Urzędowe dane wymieniają też ulicę Orawską dla Gdyni w dzielnicy Wielki Kack.

 

…I WIOSKI

Mniej oczywiste może wydawać się występowanie ulic z nazwami własnymi w osiedlach wiejskich. Tymczasem są. Niektóre nawet nazywają się po orawsku. Tak jest w przypadku Okleśnej w powiecie chrzanowskim, gdzie ul. Orawska to jedna z wielu podrzędnych dróg. Za to w Jeleśni w powiecie żywieckim ul. Orawską nazwano część głównego traktu, który w kierunku południowym, przez Krzyżową i Korbielów, prowadzi do Orawskiej Półgóry na Słowacji. Poza kontekstem geograficznym dodać należy, że w Jeleśni 31 sierpnia 1919 r. odbył się jeden z wieców popierających walkę ws. przynależności Orawy i Spisza do Polski.

Wśród szeregu lokalnych nazw i patronów, których nie sposób w tym miejscu wymieniać, ulicę Orawską od 1989 posiada też sama Jabłonka, centralna miejscowość polskiej Orawy.

Ciekawostką jest natomiast występowanie w Gilowicach koło Żywca ulicy Orawiany, wziętej od zwyczajowego określenia części wsi.

 

***

W większości przywoływanych wyżej przypadków, ulice Orawskie występują niejako w parze ze Spiskimi. Tych drugich jest jednak nieco więcej. Według danych GUS z 2019 r. znajdowały się one w następujących miejscowościach: Bochnia, Częstochowa, Falenty, Falenty Nowe, Gdynia, Grodzisk Mazowiecki, Jabłonka, Kacwin, Kraków, Krempachy, Łódź, Nowy Sącz, Szczecin, Warszawa. Dodatkowo w Bukowinie Tatrzańskiej występuje ul. Wierch Spiski, a w Poznaniu plac Spiski.

Naturalnie, szereg adresów nawiązujących do Orawy i Spisza spotkać można w wielu miejscowościach Słowacji.

Tekst: Łukasz Wiater

Źródło: http://www.polskaorawa.pl